Beter Werken: online zelfmanagementondersteuning gericht op werken met een chronische ziekte, aandoening of stoornis.

Werken met een chronische ziekte, aandoening of stoornis (aangeduid als werken met een chronische aandoening) is niet eenvoudig. Veel mensen hebben moeite om passend werk te vinden, hun werk vol te houden of na een periode van arbeidsongeschiktheid terug te keren op de arbeidsmarkt. Online zelfmanagement-programma’s kunnen hierbij helpen, bijvoorbeeld door nieuwe vaardigheden te leren of beter te leren omgaan met de chronische aandoening of hulp te kunnen vragen. Maar welke online programma’s zijn er, voor wie zijn ze bedoeld en voor welke problematiek, en zijn ze ook goed onderbouwd en effectief?

Het NIVEL onderzocht samen met het Lectoraat Arbeid & Gezondheid van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, het RIVM-Centrum Gezond Leven en het Vlaamse JKVG vzw welke online zelfmanagementprogramma’s er in Nederland en Vlaanderen bestaan die bedoeld zijn om mensen met een chronische aandoening te helpen om aan het werk te blijven of passend werk te vinden of te creëren.

Online zelfmanagementprogramma’s
In totaal vonden we 25 Nederlandstalige online programma’s waarmee mensen met een chronische aandoening zelf aan de slag kunnen om hun kansen op werk of het behoud daarvan te vergroten. Daarnaast werd een aantal websites gevonden waarop mensen met een chronische aandoening informatie kunnen vinden over werk, maar die niet specifiek bedoeld zijn om de eigen vaardigheden te versterken. We hebben geen Vlaamse programma’s gevonden.

Online of een combinatie
We hebben informatie over 20 van de 25 gevonden online programma’s over werken met een chronische aandoening ontvangen. Driekwart van deze programma’s zijn 100% online, dat wil zeggen dat deze programma’s in hun geheel via internet zijn te volgen. Vijf programma’s bevatten ook “offline”-componenten, bijvoorbeeld face-to-face gesprekken met een begeleider of een groepsgesprek met andere deelnemers aan het programma.

Doel en doelgroep
De meeste programma’s gaan over werkbehoud. Vijf programma’s richten zich specifiek op toeleiding naar werk. Tien van de online zelfmanagementprogramma’s zijn gericht op mensen met een chronische lichamelijke aandoening, bijvoorbeeld mensen met een spierziekte, reuma of kanker. Twee van de gevonden programma’s zijn specifiek gericht op mensen met een chronische psychische aandoening en twee op mensen met een verstandelijke beperking1. De andere programma’s richten zich zowel op mensen met een chronische lichamelijke aandoening als op mensen met een chronische psychische aandoening of maken geen onderscheid naar type chronische aandoening.

Uitgevoerde evaluaties
Het merendeel van de gevonden programma’s was in enige mate onderzocht. Vrijwel altijd ging het dan om een pilot of een gebruikersevaluatie. Bij twee programma’s zijn ook de effecten van het programma onderzocht. Beide programma’s laten positieve effecten zien, één programma verhoogt de zelfmanagementvaardigheden van de gebruikers en één programma het geloof in eigen kunnen.

Toetsing aan model van best practice
Behalve naar de uitgevoerde evaluaties en hun resultaten, hebben we de kwaliteit van de programma’s ook beoordeeld door ze te vergelijken met een model van een best practice, die in eerder onderzoek was ontwikkeld. Dit model beschrijft hoe een online zelfmanagementprogramma over werk ter ondersteuning van mensen met een chronische aandoening er idealiter uit zou moeten zien. Zo is het bijvoorbeeld belangrijk dat het programma op basis van wetenschappelijke inzichten over het gedrag van mensen is ontwikkeld en dat de aangeboden ondersteuning op de wensen en behoeften van de gebruiker kan worden afgestemd. Uit ons onderzoek blijkt dat geen van de getoetste online zelfmanagementprogramma’s voldoet aan alle kwaliteitsaspecten van dit model. Over het algemeen is er in de programma’s weinig aandacht voor het afstemmen van de inhoud van het programma op de achtergrond, voorkeuren of ondersteuningsbehoefte van de gebruiker (tailoring), de mogelijkheid om ervaringen uit te wisselen met andere gebruikers, aspecten van gebruikersvriendelijkheid en informatie over privacybescherming. De meeste programma’s zijn bovendien vooral gericht op kennisvergroting, het ontbreekt aan het aanleren van vaardigheden.

Vergroten vindbaarheid online zelfmanagementprogramma’s
Uit de inventarisatie van de online zelfmanagementprogramma’s bleek dat vooral de programma’s gericht op mensen met een chronische lichamelijke aandoening erg verspreid op het internet aanwezig zijn. Er was bijvoorbeeld geen website met een overzicht van deze programma’s. Om de vindbaarheid van deze programma’s te vergroten, hebben we samen met mensen met een chronische aandoening de ondersteuningswijzer ‘Beter Werken’ gemaakt. In deze ondersteuningswijzer kunnen werkende en werkzoekende mensen met een lichamelijke chronische aandoening snel een voor hen geschikt programma vinden. De ondersteuningswijzer ‘Beter Werken’ is te vinden op https://beterwerken.nivel.nl. Om de programma’s ook beter vindbaar te maken voor professionals, hebben we gekeken welke van de gevonden programma’s passen in de bestaande interventiedatabases voor professionals. Twee van de gevonden programma’s kwamen in aanmerking om opgenomen te worden in de interventiedatabase van loketgezondleven.nl, dat zich richt op professionals die op zoek zijn naar effectieve leefstijlinterventies (waaronder ook op het gebied van duurzame inzetbaarheid van werknemers). (aut. ref.)