Coordinator research program Nursing Care and Elderly Care; endowed professor 'Nursing and care at the end of life', VU University Medical Center Amsterdam, The Netherlands
Publicatie
Publication date
De verzorgde laatste levensfase.
Francke, A. De verzorgde laatste levensfase. Utrecht: NIVEL, 2010. 21 p. Rede uitgesproken bij de aanvaarding van het ambt van bijzonder hoogleraar "Verpleging en verzorging in de laatste levensfase".
Download the PDF
Hoogleraar ‘verpleging en verzorging in de laatste levensfase’ Anneke Francke sprak vrijdag 22 oktober haar oratie uit over de verzorgde laatste levensfase. Verplegen blijft een kunst, waarvoor aan een aantal randvoorwaarden moet zijn voldaan. Zij pleit onder meer voor terugkeer van de verpleegkundige in de ouderenzorg.
“Hoe dichter bij het sterven: hoe groter de kans dat de kwaliteit van zorg goed is”, stelt Anneke Francke, bijzonder hoogleraar aan VU medisch centrum. De relatief goede kwaliteit van zorg in de stervensfase, baseert ze onder meer op een recente internationale vergelijking van veertig landen. Nederland eindigde in de top 10, samen met buurlanden Engeland, België en Duitsland. Volgens Francke stellen zorgverleners in de stervensfase hoge eisen aan de zorg. “Zij vinden dat juist in die fase de zorg nooit onder de maat mag zijn. Patiënten krijgen veel aandacht, een rustige kamer en naaste familie mag komen zo vaak zij wil. Dit hangt samen met professionele en persoonlijke visies op waardig sterven en goed afscheid nemen van het leven. Als de zorg in de allerlaatste fase goed verloopt, geeft dat heel veel voldoening bij de betrokken verpleegkundigen en verzorgenden.”
Werkdruk
Opmerkelijk is dat zorgverleners de kwaliteit van zorg voor terminale patiënten veelal beter vinden dan de kwaliteit van zorg in het algemeen. “Bij kwetsbare ouderen bij wie het overlijden verder weg is, zijn de randvoorwaarden voor goede zorg vaak minder. Bijvoorbeeld door de werkdruk. In recent onderzoek van de NPCF geven verpleeg- en verzorgingshuisbewoners aan dat ze veel waardering hebben voor de inzet van het zorgpersoneel, maar ze signaleren dat er vaak geen tijd is voor een praatje.” Hoge werkdruk en onderbezetting leiden bovendien zelfs tot een meetbaar mindere kwaliteit van zorg. Francke refereert aan onderzoek van het NIVEL en het EMGO-instituut waaruit blijkt dat op psychogeriatrische verpleeghuisafdelingen met een lage personeelsbezetting significant meer bewoners pijn hebben dan op afdelingen met een hogere personeelsbezetting. Daarbij vertonen bewoners op afdelingen met een slechtere personeelsbezetting ook meer rusteloos gedrag.
Opleidingsniveau
Daarnaast staat de kwaliteit van zorg in verpleeg- en verzorgingshuizen onder druk doordat er nauwelijks nog verpleegkundigen werken. En niet alleen dat: ook de verzorgenden zijn deels vervangen door lager opgeleide helpenden. “Hoe moeilijk het is om voor kwetsbare ouderen te zorgen, wordt onderschat. Ouderen, zoals mensen met dementie, hebben vaak allerlei bijkomende lichamelijke en psychische problemen.” Francke pleit voor meer waardering voor het personeel en voor terugkeer van de verpleegkundige in het verpleeg- en verzorgingshuis. “Het is belangrijk dat voor de directe zorg ‘aan het bed’ in de ouderenzorg de verpleegkundige terugkomt. Niet om de verzorgenden te vervangen, maar om met hen samen te werken. Ook mag je van vooral de HBO-opgeleide verpleegkundigen verwachten dat ze inzichten uit onderzoek weten te vertalen naar de praktijk. De twaalfduizend extra medewerkers die het regeerakkoord belooft, zullen de werkdruk verlichten, maar bieden nog geen waarborg voor een betere kwaliteit. Daarvoor is ook nodig dat die extra medewerkers de juiste deskundigheid en houding hebben.”
Kunst
Een evenwichtige personeelsbezetting is belangrijk, maar niet alles bepalend voor goede zorg. Francke wijst erop dat voor patiënten warme, persoonlijke aandacht en een respectvolle bejegening heel belangrijk zijn. “Dit zijn zorgaspecten die ook samenhangen met de cultuur binnen een team, met het hart op de goede plaats hebben en met de waarden en houding van een zorgverlener. Dat raakt de kunst van verpleging en verzorging. Veel verpleegkundigen en verzorgenden verstaan die kunst. Ze werken niet voor niets in de zorg. Maar goede personele randvoorwaarden maken het wel makkelijker om die kunst goed te beoefenen.”
“Hoe dichter bij het sterven: hoe groter de kans dat de kwaliteit van zorg goed is”, stelt Anneke Francke, bijzonder hoogleraar aan VU medisch centrum. De relatief goede kwaliteit van zorg in de stervensfase, baseert ze onder meer op een recente internationale vergelijking van veertig landen. Nederland eindigde in de top 10, samen met buurlanden Engeland, België en Duitsland. Volgens Francke stellen zorgverleners in de stervensfase hoge eisen aan de zorg. “Zij vinden dat juist in die fase de zorg nooit onder de maat mag zijn. Patiënten krijgen veel aandacht, een rustige kamer en naaste familie mag komen zo vaak zij wil. Dit hangt samen met professionele en persoonlijke visies op waardig sterven en goed afscheid nemen van het leven. Als de zorg in de allerlaatste fase goed verloopt, geeft dat heel veel voldoening bij de betrokken verpleegkundigen en verzorgenden.”
Werkdruk
Opmerkelijk is dat zorgverleners de kwaliteit van zorg voor terminale patiënten veelal beter vinden dan de kwaliteit van zorg in het algemeen. “Bij kwetsbare ouderen bij wie het overlijden verder weg is, zijn de randvoorwaarden voor goede zorg vaak minder. Bijvoorbeeld door de werkdruk. In recent onderzoek van de NPCF geven verpleeg- en verzorgingshuisbewoners aan dat ze veel waardering hebben voor de inzet van het zorgpersoneel, maar ze signaleren dat er vaak geen tijd is voor een praatje.” Hoge werkdruk en onderbezetting leiden bovendien zelfs tot een meetbaar mindere kwaliteit van zorg. Francke refereert aan onderzoek van het NIVEL en het EMGO-instituut waaruit blijkt dat op psychogeriatrische verpleeghuisafdelingen met een lage personeelsbezetting significant meer bewoners pijn hebben dan op afdelingen met een hogere personeelsbezetting. Daarbij vertonen bewoners op afdelingen met een slechtere personeelsbezetting ook meer rusteloos gedrag.
Opleidingsniveau
Daarnaast staat de kwaliteit van zorg in verpleeg- en verzorgingshuizen onder druk doordat er nauwelijks nog verpleegkundigen werken. En niet alleen dat: ook de verzorgenden zijn deels vervangen door lager opgeleide helpenden. “Hoe moeilijk het is om voor kwetsbare ouderen te zorgen, wordt onderschat. Ouderen, zoals mensen met dementie, hebben vaak allerlei bijkomende lichamelijke en psychische problemen.” Francke pleit voor meer waardering voor het personeel en voor terugkeer van de verpleegkundige in het verpleeg- en verzorgingshuis. “Het is belangrijk dat voor de directe zorg ‘aan het bed’ in de ouderenzorg de verpleegkundige terugkomt. Niet om de verzorgenden te vervangen, maar om met hen samen te werken. Ook mag je van vooral de HBO-opgeleide verpleegkundigen verwachten dat ze inzichten uit onderzoek weten te vertalen naar de praktijk. De twaalfduizend extra medewerkers die het regeerakkoord belooft, zullen de werkdruk verlichten, maar bieden nog geen waarborg voor een betere kwaliteit. Daarvoor is ook nodig dat die extra medewerkers de juiste deskundigheid en houding hebben.”
Kunst
Een evenwichtige personeelsbezetting is belangrijk, maar niet alles bepalend voor goede zorg. Francke wijst erop dat voor patiënten warme, persoonlijke aandacht en een respectvolle bejegening heel belangrijk zijn. “Dit zijn zorgaspecten die ook samenhangen met de cultuur binnen een team, met het hart op de goede plaats hebben en met de waarden en houding van een zorgverlener. Dat raakt de kunst van verpleging en verzorging. Veel verpleegkundigen en verzorgenden verstaan die kunst. Ze werken niet voor niets in de zorg. Maar goede personele randvoorwaarden maken het wel makkelijker om die kunst goed te beoefenen.”