De werkbelasting van de medische dienst in penitentiaire inrichtingen.

De gezondheidszorg in een huis van bewaring of een gevangenis is bewerkelijk. Artsen en verpleegkundigen noemen de werkdruk hoog, maar zijn wel tevreden over hun werk. “Boeiend” en “afwisselend” zijn termen die veel worden genoemd.

Dit blijkt uit onderzoek van het NIVEL (Nederlands Instituut voor Onderzoek van de Gezondheidszorg), in opdracht van de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) naar de werkbelasting, de omstandigheden die die werkbelasting bepalen, de werkomstandigheden en de werktevredenheid van medische diensten in penitentiaire inrichtingen. De bevindingen van het onderzoek vormen de basis voor een nieuw tarief voor de artsenzorg in de inrichtingen.

Uit het onderzoek blijkt dat het aantal ‘zorgcontacten’ van gedetineerden veel hoger is dan in de buitenwereld. Een gedetineerde heeft gemiddeld bijna 19 keer per jaar contact met een penitentiair verpleegkundige en 6,6 keer per jaar met een geneeskundige. Dat laatste is ongeveer twee keer zo vaak als een patiënt buiten de gevangenis zijn of haar huisarts ziet.
Een deel van de gedetineerden heeft ernstige aandoeningen zoals drugsverslaving, hiv/aids, of psychische stoornissen. Ook heeft een deel van de gedetineerden al voor zij in de gevangenis belanden een achterstand in medische zorg, zoals verwaarloosde botbreuken en slecht verzorgde tanden.

Het is echter vooral het gedrag van gedetineerden dat door veel van de ondervraagden als verzwarend wordt ervaren. Gedetineerde patiënten gedragen zich volgens hen in ruim een vijfde van de contacten dwingend of claimend, manipulatief en soms ook agressief . Ze simuleren vaak gezondheidsklachten. Soms bezoeken ze de medische dienst uit verveling, of willen ze niet alleen een medische behandeling, maar bijvoorbeeld ook bepaalde privileges, zoals een eenpersoonscel of dokterstoestemming om niet te hoeven werken. Volgens de penitentiair verpleegkundigen en geneeskundigen is dit gedrag, en daardoor de ervaren werklast, toegenomen door het versoberde beleid (meerdere gedetineerden op één cel, die minder tijd buiten de cel mogen doorbrengen). Overigens is niet onderzocht in hoeverre deze indruk op objectieve feiten berust.

Ondanks de hoge werklast blijken de verpleegkundigen en geneeskundigen in penitentiaire medische teams een hoge mate van werktevredenheid en bevlogenheid te ervaren en komt burn-out weinig voor. Dit heeft volgens henzelf te maken met de afwisseling in het werk, het werken in een team, de interessante patiëntenpopulatie en de specifieke medische problematiek. De verpleegkundigen zijn bovendien erg te spreken over de zelfstandigheid van hun werk. Minder tevreden zijn ze over de promotiemogelijkheden, het inkomen en het gedrag van de gedetineerde patiënten.

NIVEL afdelingshoofd Dinny de Bakker: “Ondanks hun werkomstandigheden is hun subjectieve werklast niet hoger dan in de gewone gezondheidszorg. Dat lijkt misschien vreemd, maar het zijn natuurlijk mensen die bewust voor dit werk gekozen hebben. Omdat ze met andere verpleegkundigen en artsen in een team willen werken en omdat het zo afwisselend is. Claimend en soms ook agressief gedrag nemen ze op de koop toe.”

Medische zorg verlenen in de gevangenis
Gedetineerden in penitentiaire inrichtingen hebben hetzelfde recht op gezondheidszorg als iedere Nederlander. Daarom zijn er binnen de penitentiaire inrichtingen medische diensten aanwezig die eerstelijnszorg bieden. De dienst bestaat vooral uit penitentiair geneeskundigen en verpleegkundigen.
In veel gevallen vervullen de artsen hun aanstelling bij DJI naast het voeren van een reguliere huisartsenpraktijk. Het Gevangeniswezen is in de afgelopen 20 jaar sterk gegroeid. In 2003 waren er 14.000 plaatsen in penitentiaire inrichtingen, ongeveer 3,5 keer meer dan 20 jaar geleden. Cijfers van DJI geven aan dat op dit moment het aantal gevangenen zelfs boven de 17.000 ligt.

Onderzoeksmethode
Het onderzoek is uitgevoerd binnen 17 penitentiaire inrichtingen in Nederland, onder 126 verpleegkundigen en 36 geneeskundigen. Om de objectieve werkbelasting vast te kunnen stellen zijn gedurende twee weken al hun contacten (in totaal waren dat er 5602) met gedetineerden geregistreerd en hebben zij met tijdschrijfformulieren hun dagelijkse tijdsbesteding bijgehouden. Daarnaast is de subjectieve werkbeleving vastgesteld door interviews en een vragenlijstonderzoek. De respons was buitengewoon hoog (88%).