Ondersteuning tijdens ggz-wachttijd kan beter door samenwerking tussen huisartsenpraktijk, ggz, sociaal domein en informele zorg

Bijna de helft van de patiënten die op een wachtlijst staan voor een behandeling binnen de geestelijke gezondheidszorg (ggz) maakt tijdens het wachten gebruik van een vorm van ondersteuning. Huisartsen en POH’s-GGZ wijzen wachtenden weinig op ondersteuning buiten de huisartsenpraktijk, vanwege onbekendheid met of onvoldoende vertrouwen in het aanbod. Vaak ondersteunen zij wachtende patiënten zelf, met een forse impact op hun werkdruk, en met wisselende ervaringen van patiënten. Dit blijkt uit onderzoek van het Nivel en het Trimbos-instituut, dat in samenwerking met MIND is uitgevoerd.  

Recente cijfers laten zien dat de ggz-wachttijden ook in 2024 lang waren. Het verminderen van de wachttijden blijft daarom onverminderd van belang, zowel voor patiënten als voor het verlichten van de druk op de huisartsenpraktijk. In dit onderzoek werd gekeken naar de impact van de ggz-wachttijden op patiënten, hun naasten, POH’s-GGZ en huisartsen. Ook brachten wij hun ervaringen met ondersteuning tijdens de ggz-wachttijd in kaart en maakten we een overzicht van initiatieven voor wachttijdondersteuning. Huisartsenpraktijken kunnen zo zien op welke vormen van ondersteuning zij wachtende patiënten vaker kunnen wijzen.

Ggz-wachttijden hebben grote negatieve impact op patiënten, naasten en professionals

De ggz-wachttijd heeft op de meeste patiënten een grote negatieve impact, waaronder gevoelens van wanhoop, angst of frustratie, verergering van klachten en het gevoel vast te zitten in een wachtstand. Ook naasten ervaren door de wachttijd negatieve emotionele gevolgen en soms ook een verslechterde mentale gezondheid, zoals overbelasting of slaapproblemen. POH’s-GGZ en huisartsen ervaren een hogere werkdruk, minder toegankelijke zorg voor andere patiënten en maken zich zorgen over de kwaliteit van de zorg die zij leveren aan mensen met psychische problemen. Deze bevindingen bevestigen en verrijken eerdere resultaten van een literatuurinventarisatie naar de impact van wachttijden in de ggz.

Wachtende patiënten hebben gemengde ervaringen binnen de huisartsenpraktijk

Ondersteuning aan patiënten die wachten op een ggz-behandeling, ook wel overbruggingszorg genoemd, vindt nu meestal plaats binnen de huisartsenpraktijk. POH’s-GGZ en huisartsen voelen zich verantwoordelijk voor deze patiënten. Patiënten hebben gemengde ervaringen met deze ondersteuning. Zij missen vooral de nodige expertise, maar zijn wel blij met de laagdrempelige emotionele steun. Naasten van patiënten ontvangen nauwelijks ondersteuning tijdens de wachttijd, terwijl zij daar soms wel behoefte aan hebben.

Onbekendheid met ondersteuning buiten de huisartsenpraktijk belemmert verwijzing

Buiten de huisartsenpraktijk is er een breed aanbod aan ondersteuning beschikbaar, specifiek voor patiënten die wachten op een ggz-behandeling, zoals groepsbijeenkomsten via de ggz of georganiseerd door ervaringsdeskundigen of eHealth-modules. Ook reguliere ondersteuning kan uitkomst bieden, zoals het aanbod van patiëntenverenigingen of herstel- of zelfregiecentra. Patiënten en huisartsenpraktijken zien potentie in deze initiatieven. Ze sluiten aan op een nieuwe, brede kijk op psychische problemen, waarbij oplossingen ook (juist) buiten de zorg worden gezocht. Toch wijzen POH’s-GGZ en huisartsen wachtende patiënten hier weinig op. Dit komt deels door onbekendheid met en onvoldoende vertrouwen in het aanbod, bijvoorbeeld door twijfels over de wetenschappelijke onderbouwing. Daarnaast hebben zowel patiënten en naasten als zorgverleners moeite om een volledig overzicht te krijgen van alle ondersteuningsmogelijkheden bij psychische problemen. Betere samenwerking tussen de huisartsenpraktijk, ggz, sociaal domein en informele zorg kan bijdragen aan meer bekendheid met en vertrouwen in elkaars aanbod, ook tijdens de ggz-wachttijd.

Ik schrok van de ervaringen die patiënten, naasten, POH’s-GGZ en huisartsen deelden in dit onderzoek over de impact van de ggz-wachttijden. Het verminderen van de ggz-wachttijden blijft onverminderd van belang. Tegelijkertijd kunnen bepaalde vormen van ondersteuning buiten de ggz, zoals lotgenotencontact of zelfregie- of herstelcentra, meerwaarde hebben voor patiënten, juist ook tijdens een eventuele wachttijd. Huisartsen en POH’s-GGZ kunnen patiënten en naasten vaker wijzen op dit aanbod

Dr. Tessa Magnée

Onderzoeker (postdoc) Huisartsenzorg

Kortere ggz-wachttijden blijven onverminderd van belang

Zowel patiënten als professionals in de huisartsenzorg vinden het belangrijk dat er aandacht blijft voor het verminderen van de ggz-wachttijden. Wachttijdondersteuning biedt kansen, omdat er (noodgedwongen) gezocht wordt naar oplossingen voor psychische problemen die misschien wel duurzamer zijn dan ggz-behandeling. Er zijn echter ook risico’s voor patiënten, omdat het huidige wachttijdaanbod niet voor iedereen toereikend of toegankelijk lijkt. Sommige opties zijn alleen beschikbaar voor patiënten zonder crisisgevoeligheid, met eigen financiering, via een werkgever, of met voldoende digitale vaardigheden. Patiënten en professionals maken zich vooral zorgen over de geschiktheid van het huidige ondersteuningsaanbod tijdens de ggz-wachttijd voor patiënten met complexe problematiek. Zij zijn extra kwetsbaar, omdat zij ook de langste wachttijden lijken te hebben en dan vermoedelijk het grootste risico lopen. Dit alles vraagt om meer onderzoek naar de ervaringen en meerwaarde van ondersteuning tijdens de ggz-wachttijd, én om aanhoudende inzet om de ggz-wachttijden te verminderen.

Vormen van wachttijdondersteuning hebben meerwaarde. Het is de vraag of het bij bepaalde hulpvragen een volwaardig alternatief voor ggz-zorg kan zijn. Deze ondersteuning is geen wondermiddel voor alle wachtenden. Zeker voor mensen met complexe problematiek is een toegankelijker ggz nodig

Dr. Jasper Nuijen

Onderzoeker Trimbos-instituut

Over het onderzoek

Dit eenjarige onderzoek werd uitgevoerd in 2024 en gefinancierd door ZonMw, Kennisprogramma Huisartsgeneeskunde. In deel 1 van het onderzoek, dat al eerder is gepubliceerd, werd een inventarisatie gemaakt van in totaal 40 publicaties in de wetenschappelijke en ‘grijze’ literatuur over de impact van de ggz-wachttijden. In deel 2 werden een vragenlijstonderzoek, focusgroepen en interviews georganiseerd onder wachtende patiënten, hun naasten, POH’s-GGZ, huisartsen en experts uit huisartsenzorg, ggz en cliëntenorganisaties. Hiermee werden de impact van de ggz-wachttijden en de ervaringen met en ideeën over ondersteuning tijdens de ggz-wachttijd verder in kaart gebracht. Ook werd een overzicht gemaakt van bestaande initiatieven voor ondersteuning tijdens de ggz-wachttijd. Wilt u meer weten over dit onderzoek? Neem dan contact op met de onderzoekers.