Percentage huisartsenpraktijken met patiëntenstops blijft stabiel, vaker patiëntenstops in steden

Zes op de tien huisartsenpraktijken in Nederland hanteerden eind 2024 een patiëntenstop, blijkt uit onderzoek van het Nivel. Vooral in stedelijke gebieden is het voor burgers moeilijker om zich in te schrijven bij een huisarts. Huisartsen zien de maatregel als noodoplossing, maar onderliggende problemen zoals personeelstekort en huisvestingsproblemen blijven bestaan.

Patiëntenstops in huisartsenpraktijken vormen een groeiende belemmering voor burgers die zorg nodig hebben. Bij een volledige patiëntenstop schrijft de huisartsenpraktijk tijdelijk helemaal geen nieuwe patiënten in en bij een gedeeltelijke stop slechts bepaalde groepen, zoals familieleden van ingeschreven patiënten.

Patiëntenstops vooral in stedelijke gebieden

Uit de jaarlijkse Nivel-praktijkenquête blijkt dat 59% van de huisartsenpraktijken in oktober-november 2024 een patiëntenstop hanteerden. Website-monitoring toonde een lager percentage, van 27%, waarschijnlijk omdat praktijken vaak alleen de volledige patiëntenstops online vermelden. Het percentage patiëntenstops verschilt per gemeente en er is geen duidelijk patroon per regio of gebied. Wel komen patiëntenstops vaker voor in stedelijke gebieden, waar een jongere bevolking is en meer inwoners met een lagere sociaaleconomische positie wonen. Patiëntenstops vormen een indicatie van verminderde toegankelijkheid van de huisartsenzorg, in het bijzonder voor deze groepen inwoners van stedelijke gebieden.

Percentage huisartsenpraktijken met informatie over een (gedeeltelijke) patiëntenstop vermeld op de website, per gemeente, in december 2024. Bij kleine aantallen praktijken binnen de gemeente is het percentage gevoeliger voor schommelingen op basis van wijzigingen bij een enkele praktijk.

Tekort aan personeel en huisvestingsproblemen vaak als oorzaak genoemd

Huisartsen noemen vaak een te hoge werkdruk, een tekort aan personeel en huisvestingsproblemen als oorzaak van het invoeren van een patiëntenstop. Omdat deze knelpunten vaak samenkomen, ervaren praktijken weinig ruimte om zelf structurele oplossingen te vinden. De patiëntenstop wordt dan als tijdelijke maatregel ingezet, terwijl de onderliggende problemen blijven bestaan.

Domino-effect van patiëntenstops

Praktijken proberen burgers die zich niet kunnen inschrijven te ondersteunen. Bijna de helft van de praktijken verwijst patiënten door naar een andere praktijk of naar de zorgverzekeraar. Een kwart van de huisartsenpraktijken geeft aan een patiëntenstop in te stellen omdat naburige praktijken dat ook doen en ze willen voorkomen dat alle nieuwe patiënten naar hen toestromen. Dit ‘domino-effect’ van patiëntenstops belemmert de toegankelijkheid van de huisartsenzorg.

Een patiëntenstop is voor huisartsen geen keuze, maar een noodrem die steeds vaker wordt gebruikt

Dr. Art van Schaaijk

Senior onderzoeker Arbeids- en Organisatievraagstukken in de Gezondheidszorg

Beleidsmaatregelen nodig om tot structurele oplossingen te komen

Regionale samenwerking kan bijdragen om dit te doorbreken. Dit kan door de overheid of regionale samenwerkingsverbanden worden gestimuleerd en gefaciliteerd. Praktijken in de regio die afspraken hebben gemaakt over een evenwichtige verdeling van patiëntenstromen, kunnen als voorbeeld dienen voor een bredere aanpak. Beleidsmaatregelen moeten zich met name richten op stedelijke regio’s, waar extra ondersteuning nodig is om personeelstekorten en huisvestingsproblemen aan te pakken.

Over het onderzoek naar patiëntenstops

Er zijn twee methoden gebruikt voor het verzamelen van data over patiëntenstops, die elkaar aanvullen en versterken. Ten eerste heeft het Nivel feitelijke en verdiepende vragen over patiëntenstops opgenomen in de jaarlijkse Nivel-huisartsenpraktijkenquête. De vragen zijn in oktober 2024 onder alle Nederlandse huisartsenpraktijken uitgezet en door ruim 550 praktijken beantwoord (14%). Ten tweede heeft het Nivel een webextractie-methode ontwikkeld, waarmee semi-geautomatiseerd van mei tot en met december 2024 maandelijks op de websites van zo’n 4800 huisartsenpraktijken is nagegaan welke patiëntenstop-informatie daarop vermeld was.

In een eerder stadium deed het Nivel in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport onderzoek naar het aantal inwoners in Nederland dat geen huisarts heeft of een 'wisselwens van huisarts' heeft, en de redenen die zij daarvoor hebben: Burgers zoeken vooral nieuwe huisartsenpraktijk na verhuizing.