Programmaleider Zorg en Participatie bij Chronische aandoeningen; bijzonder hoogleraar 'Farmaceutisch zorgonderzoek', Rijksuniversiteit Groningen
Publicatie
Publicatie datum
De balans tussen verkrijgbaarheid en veiligheid. Evaluatie van de indeling van zelfzorggeneesmiddelen en de rol van drogist en apotheek bij de verstrekking.
Dijk, L. van, Maat, M. van der, Salimans, R., Bouvy, M. De balans tussen verkrijgbaarheid en veiligheid. Evaluatie van de indeling van zelfzorggeneesmiddelen en de rol van drogist en apotheek bij de verstrekking. Utrecht: NIVEL, 2010. 110 p.
Download de PDF
Vrije verkoop van zelfzorggeneesmiddelen heeft onder meer paracetamol goedkoper gemaakt en de omzet steeg. Maar hoe veilig is de vrije verkoop van zelfzorggeneesmiddelen? En hoe zit het met de plicht tot verantwoorde zorg van drogist en apotheek?
In 2007 is de Geneesmiddelenwet in werking getreden. Sindsdien zijn er drie categorieën zelfzorggeneesmiddelen. Algemeen verkrijgbare geneesmiddelen, die je ook bij het tankstation en de supermarkt kunt kopen, zoals paracetamol; de grotere verpakkingen en hogere doseringen ibuprofen en maagzuurremmers, die alleen bij apotheek en drogist verkrijgbaar zijn; en uitsluitend bij de apotheek verkrijgbare middelen, zoals het vermageringsmiddel orlistat. Drogist en apotheek hebben bovendien de plicht tot verantwoorde zorg bij zelfzorggeneesmiddelen gekregen. Deze twee wijzigingen in de wet stonden centraal in een evaluatieonderzoek dat is uitgevoerd door het NIVEL (Nederlands instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg) en SIR, institute for pharmacy practice and policy in opdracht van het ministerie van VWS. Belangrijke vragen waren of de nieuwe indeling heeft geleid tot veranderingen in gebruik en veiligheid, en hoe drogist en apotheek omgaan met de plicht tot verantwoorde zorg.
Paracetamol
Sinds de nieuwe wetgeving is de verkoop van zelfzorggeneesmiddelen sterk gestegen. Paracetamol groeide uit tot zelfzorggeneesmiddel nummer één. Supermarkten zijn paracetamol gaan verkopen en vooral drogisten verkopen veel paracetamol in grote verpakkingen van 50 tot 100 tabletten. Met de stijgende verkoop steeg ook het aantal paracetamolvergiftigingen. Een stijging die overigens al voor 2007 had ingezet. NIVEL-programmaleider Liset van Dijk: “Een directe relatie tussen de vrije verkoop van paracetamol en de toename van vergiftigingen hebben we niet kunnen aantonen. Ook de verpakkingsgrootte kan bijvoorbeeld een rol spelen. Daar is verder onderzoek voor nodig. Maar mensen moeten zich in ieder geval bewust worden van de risico’s. Ieder geneesmiddel heeft bijwerkingen. Ook paracetamol kan gevaarlijk zijn als je het niet goed gebruikt.”
Kassacheck
In het tweede deel van de evaluatie is ingegaan op de invulling van de plicht tot verantwoorde zorg door drogist en apotheek bij middelen die in de vrije verkoop mogen. Een belangrijke toevoeging in de Geneesmiddelenwet bij deze plicht is, dat deze uitsluitend geldt als de consument daar behoefte aan heeft. Daarom is door de drogist bijvoorbeeld de ‘kassacheck’ ingevoerd. Bij de kassa vraagt de drogist of de consument behoefte heeft aan informatie over het geneesmiddel. Dit gebeurt in toenemende mate, maar nog lang niet altijd, zo bleek onlangs weer eens bij het TV-programma Radar. Uit onderzoek onder leden van het ConsumentenPanel Gezondheidszorg van het NIVEL blijkt, dat als consumenten om informatie vragen, zij die veelal ook krijgen en de informatie in meerderheid als betrouwbaar beoordelen, vooral de informatie van de apotheek.
Voldoende kennis
Zelfzorgmiddelen zijn veilig te gebruiken, maar hiervoor is wel voldoende kennis nodig. Mensen moeten weten hoe ze die middelen moeten gebruiken. De bijsluiter geeft die informatie; echter, een derde van de consumenten blijkt deze zelden of nooit te lezen. “Het lezen van de bijsluiter is natuurlijk ieders eigen verantwoordelijkheid, maar voor een aantal mensen zijn de bijsluiters ook moeilijk te begrijpen”, stelt Liset van Dijk. Consumenten blijken bovendien de mogelijke risico’s van zelfzorggeneesmiddelen niet altijd goed in te schatten, wat kan leiden tot verkeerd gebruik en niet alert zijn op bijwerkingen. Daarom ligt er volgens Van Dijk ook een verantwoordelijkheid bij drogist en apotheker om nog pro-actiever informatie te geven. “Het Centraal Bureau Drogisterijen en de apothekersorganisatie KNMP stimuleren drogisten en apotheken al langer dit te doen. Maar dit gebeurt in de dagelijkse praktijk nog niet altijd. Daar kan nog wel wat verbeteren.”
Onderzoek
Voor het onderzoek is een peiling gehouden binnen het ConsumentenPanel Gezondheidszorg van het NIVEL. Dit verzamelt informatie onder de algemene bevolking in Nederland over de meningen over de gezondheidszorg en de ervaringen hiermee. Het panel bestaat uit circa 3.000 personen van 18 jaar en ouder. De cijfermatige gegevens over gebruik en veiligheid zijn afkomstig van The Nielsen Company (gebruik) en Het Nederlands Vergiftigingen Informatie Centrum (NVIC) (veiligheid) en Het Letsel Informatie Systeem (LIS) van Consument en Veiligheid.
In 2007 is de Geneesmiddelenwet in werking getreden. Sindsdien zijn er drie categorieën zelfzorggeneesmiddelen. Algemeen verkrijgbare geneesmiddelen, die je ook bij het tankstation en de supermarkt kunt kopen, zoals paracetamol; de grotere verpakkingen en hogere doseringen ibuprofen en maagzuurremmers, die alleen bij apotheek en drogist verkrijgbaar zijn; en uitsluitend bij de apotheek verkrijgbare middelen, zoals het vermageringsmiddel orlistat. Drogist en apotheek hebben bovendien de plicht tot verantwoorde zorg bij zelfzorggeneesmiddelen gekregen. Deze twee wijzigingen in de wet stonden centraal in een evaluatieonderzoek dat is uitgevoerd door het NIVEL (Nederlands instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg) en SIR, institute for pharmacy practice and policy in opdracht van het ministerie van VWS. Belangrijke vragen waren of de nieuwe indeling heeft geleid tot veranderingen in gebruik en veiligheid, en hoe drogist en apotheek omgaan met de plicht tot verantwoorde zorg.
Paracetamol
Sinds de nieuwe wetgeving is de verkoop van zelfzorggeneesmiddelen sterk gestegen. Paracetamol groeide uit tot zelfzorggeneesmiddel nummer één. Supermarkten zijn paracetamol gaan verkopen en vooral drogisten verkopen veel paracetamol in grote verpakkingen van 50 tot 100 tabletten. Met de stijgende verkoop steeg ook het aantal paracetamolvergiftigingen. Een stijging die overigens al voor 2007 had ingezet. NIVEL-programmaleider Liset van Dijk: “Een directe relatie tussen de vrije verkoop van paracetamol en de toename van vergiftigingen hebben we niet kunnen aantonen. Ook de verpakkingsgrootte kan bijvoorbeeld een rol spelen. Daar is verder onderzoek voor nodig. Maar mensen moeten zich in ieder geval bewust worden van de risico’s. Ieder geneesmiddel heeft bijwerkingen. Ook paracetamol kan gevaarlijk zijn als je het niet goed gebruikt.”
Kassacheck
In het tweede deel van de evaluatie is ingegaan op de invulling van de plicht tot verantwoorde zorg door drogist en apotheek bij middelen die in de vrije verkoop mogen. Een belangrijke toevoeging in de Geneesmiddelenwet bij deze plicht is, dat deze uitsluitend geldt als de consument daar behoefte aan heeft. Daarom is door de drogist bijvoorbeeld de ‘kassacheck’ ingevoerd. Bij de kassa vraagt de drogist of de consument behoefte heeft aan informatie over het geneesmiddel. Dit gebeurt in toenemende mate, maar nog lang niet altijd, zo bleek onlangs weer eens bij het TV-programma Radar. Uit onderzoek onder leden van het ConsumentenPanel Gezondheidszorg van het NIVEL blijkt, dat als consumenten om informatie vragen, zij die veelal ook krijgen en de informatie in meerderheid als betrouwbaar beoordelen, vooral de informatie van de apotheek.
Voldoende kennis
Zelfzorgmiddelen zijn veilig te gebruiken, maar hiervoor is wel voldoende kennis nodig. Mensen moeten weten hoe ze die middelen moeten gebruiken. De bijsluiter geeft die informatie; echter, een derde van de consumenten blijkt deze zelden of nooit te lezen. “Het lezen van de bijsluiter is natuurlijk ieders eigen verantwoordelijkheid, maar voor een aantal mensen zijn de bijsluiters ook moeilijk te begrijpen”, stelt Liset van Dijk. Consumenten blijken bovendien de mogelijke risico’s van zelfzorggeneesmiddelen niet altijd goed in te schatten, wat kan leiden tot verkeerd gebruik en niet alert zijn op bijwerkingen. Daarom ligt er volgens Van Dijk ook een verantwoordelijkheid bij drogist en apotheker om nog pro-actiever informatie te geven. “Het Centraal Bureau Drogisterijen en de apothekersorganisatie KNMP stimuleren drogisten en apotheken al langer dit te doen. Maar dit gebeurt in de dagelijkse praktijk nog niet altijd. Daar kan nog wel wat verbeteren.”
Onderzoek
Voor het onderzoek is een peiling gehouden binnen het ConsumentenPanel Gezondheidszorg van het NIVEL. Dit verzamelt informatie onder de algemene bevolking in Nederland over de meningen over de gezondheidszorg en de ervaringen hiermee. Het panel bestaat uit circa 3.000 personen van 18 jaar en ouder. De cijfermatige gegevens over gebruik en veiligheid zijn afkomstig van The Nielsen Company (gebruik) en Het Nederlands Vergiftigingen Informatie Centrum (NVIC) (veiligheid) en Het Letsel Informatie Systeem (LIS) van Consument en Veiligheid.
Gegevensverzameling