NIVEL Kennisvraag 2016: zorg op maat. Hoe kunnen we de zorg beter laten aansluiten bij mensen met lage gezondheidsvaardigheden?

Mensen met lage gezondheidsvaardigheden worden als probleem binnen de zorg nog weinig erkend en in de spreekkamer nog slecht herkend. Zorginstellingen kunnen veel doen om de zorg beter aan te laten sluiten bij de behoeften en mogelijkheden van mensen met lage gezondheidsvaardigheden. Zowel op organisatieniveau als in de directe patiëntenzorg kunnen die verbeteringen worden doorgevoerd. Toch gebeurt dat nog onvoldoende. Het blijkt dat niet alle bestuurders en hulpverleners zich ten volle bewust zijn van het belang en de noodzaak om hier iets aan te doen, dat er meestal geen organisatiebreed beleid is ten aanzien van lage gezondheidsvaardigheden, dat er in de praktijk vaak te weinig tijd en middelen zijn om extra aandacht aan mensen met lage vaardigheden te besteden, dat het medewerkers aan kennis en vaardigheden ontbreekt om goed met deze patiënten om te gaan, en dat men onvoldoende op de hoogte is van de bestaande methoden, instrumenten en hulpmiddelen die op dit gebied beschikbaar zijn. Verder wordt de doelgroep nauwelijks betrokken bij verbeterinitiatieven.

Gezondheidsvaardigheden worden op veel manieren gedefinieerd. In het algemeen gaat het om de cognitieve en sociale vaardigheden van mensen om gezondheidsinformatie te verkrijgen, te begrijpen en te gebruiken in hun eigen situatie. Ongeveer één op de tien Nederlanders is laaggeletterd. Drie op de tien Nederlanders heeft moeite met gezondheidsinformatie. Wanneer we nog breder kijken en aspecten als motivatie en zelfvertrouwen meenemen dan blijkt dat iets minder dan de helft van de Nederlanders (48%) moeite heeft om zelf de regie te voeren over gezondheid en ziekte en daar ondersteuning bij nodig heeft. Mensen met lage gezondheidsvaardigheden hebben slechtere gezondheidsuitkomsten, minder goede ervaringen met de zorg en maken meer kosten.

Steeds meer groeit het besef dat de complexiteit van de zorgomgeving invloed heeft op de mate waarin lage gezondheidsvaardigheden een probleem worden. Het gaat dan om de manier waarop informatie wordt aangeboden, het taalgebruik, maar ook om de manier waarop de zorg georganiseerd is. In de Verenigde Staten is een model gedefinieerd met daarin de tien kenmerken waaraan een ‘gezondheidsvaardige zorgorganisatie’ zou moeten voldoen om optimaal aan te sluiten bij de wensen en behoeften van mensen met lage vaardigheden. Daarbij gaat het om bestuurlijke aspecten, zoals structurele aandacht voor gezondheidsvaardigheden in de missie en het beleid van de organisatie en inbedding in het kwaliteitsbeleid. Aangeraden wordt om medewerkers toe te rusten met de juiste kennis en vaardigheden, en om de doelgroep te betrekken bij ontwikkeling, implementatie en evaluatie van activiteiten. Daarnaast gaat het om het verbeteren van toegankelijkheid van de zorginstelling en het vereenvoudigen van informatievoorziening en communicatie.
In deze kennisvraag is gekeken hoe het in Nederland gesteld is met de zorg aan patiënten met lage gezondheidsvaardigheden. Hoewel het thema zeker de aandacht heeft ervaart men in de zorgpraktijk belemmeringen om verbeteringen te implementeren. De belangrijkste aanbevelingen uit deze studie voor zorgverleners en –bestuurders zijn:

• Bevorder bewustwording en creëer aandacht voor lage gezondheidsvaardig-heden in alle geledingen van de organisatie.
• Zorg dat medewerkers over de kennis en vaardigheden beschikken om met mensen met lage gezondheidsvaardigheden om te gaan; maak zo mogelijk gebruik van reeds beschikbare methoden en hulpmiddelen (zie Bijlage B).
• Communiceer helder en eenvoudig en investeer in begrijpelijk informatiemateriaal.
• Richt de zorg zo in dat ook mensen met lage gezondheidsvaardigheden er hun weg in kunnen vinden; help hen daar proactief bij.
• Werk samen de doelgroep: mensen met lage gezondheidsvaardigheden kunnen bijvoorbeeld fungeren als trainer maar ook de toegankelijkheid van de organisatie en het communicatie- en informatiemateriaal toetsen.