Professies en de toekomst: veranderende verhoudingen in de gezondheidszorg.

Huisartsen, apothekers, fysiotherapeuten, tandartsen en dierenartsen hebben weinig vertrouwen in de overheid, toezichthouders en zorgverzekeraars. Vertrouwen is wel noodzakelijk voor een goed functionerende gezondheidszorg. De vertrouwensrelatie tussen arts en patiënt blijkt nog steeds goed.

Artsen en hun patiënten
De gezondheidszorg is volop in beweging en staat onder druk van tal van maatschappelijke veranderingen. De rol van zorgverzekeraars is door de stelselherziening veranderd, en patiënten zijn beter geïnformeerd en mondiger. Wat is de weerslag van al deze ontwikkelingen op de positie van professionals in de gezondheidszorg?
Dokters blijken nog steeds in hoog aanzien te staan bij hun patiënten. Verpleegkundigen, tandartsen en apothekers genieten ook een hoge mate van vertrouwen van patiënten. Wel werd door schaalvergroting en flexibele werktijden de één-op-één relatie tussen bijvoorbeeld arts en patiënt minder belangrijk. En al zijn patiënten steeds beter opgeleid, beter geïnformeerd en mondiger, een patiënt die ziek is, blijft kwetsbaar en afhankelijk. Dat maakt onderling vertrouwen van groot belang.

Wantrouwen
Professionals in de gezondheidszorg blijken weinig vertrouwen te hebben in overheid, toezichthouders en zorgverzekeraars. Daarbij hebben medisch specialisten bovendien weinig vertrouwen in ziekenhuisdirecties, en dit vertrouwen is de afgelopen jaren verder gedaald. Door schaalvergroting veranderen ook de relaties tussen professionals onderling. Ziekenhuizen en medisch specialisten lopen daarbij voorop. Ook de introductie van marktwerking en concurrentie werkt door in het vertrouwen. Een specialist of fysiotherapeut bijvoorbeeld die meer competitie in zijn beroepsuitoefening ondervindt, heeft minder vertrouwen in zijn collega’s buiten de eigen praktijk. De mogelijkheden tot samenwerking nemen daardoor af, terwijl samenwerking juist belangrijker wordt door het beleid de gezondheidszorg steeds meer in ketens en netwerken te organiseren.

Herstel van vertrouwen is nodig
De onderzoekers stellen dat onderling vertrouwen van de partijen in de zorg van groot belang is. Vertrouwen is de smeerolie voor een goed functionerende zorg. Zorgverleners onderling, maar ook zorgverleners en overige partijen moeten weten wat ze aan elkaar hebben en elkaar kunnen vertrouwen, zowel voor wat betreft deskundigheid als goede bedoelingen. Het is belangrijk dat alle partijen in de zorg investeren in wederzijds vertrouwen.

Onderzoek
Deze gegevens komen uit het boek Professies en de toekomst. Veranderende verhoudingen in de gezondheidszorg, geschreven door onderzoekers van het NIVEL (Nederlands instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg). Met subsidie van de VVAA beschreven Peter Groenewegen, Johan Hansen en Susan ter Bekke de weerslag van maatschappelijke veranderingen op de positie van professionals in de gezondheidszorg. Ze keken naar de relaties tussen zorgverlener en patiënt, tussen zorgverleners onderling, en naar de relaties met bijvoorbeeld ziekenhuisdirecties, overheid of verzekeraars. Binnen al die relaties speelt vertrouwen een belangrijke rol. De auteurs baseerden zich op verschillende bronnen. Zo namen ze interviews af bij sleutelfiguren in de gezondheidszorg en hielden ze enquêtes onder de Nederlandse bevolking en onder medisch specialisten, huisartsen, apothekers, tandartsen, fysiotherapeuten en dierenartsen.

Autonomie
Veel van de in het boek geschetste ontwikkelingen zijn niet zomaar terug te draaien. De schaalvergroting van organisaties zal zich naar verwachting doorzetten en transparantie van de zorg is steeds belangrijker. “Daardoor is er behoefte aan een nieuwe invulling van professionele autonomie en verantwoordelijkheid”, betogen de auteurs. “De verantwoordelijkheden moeten helder zijn verdeeld. Individuele verantwoordelijkheid hoort altijd onderdeel te zijn van de professionele cultuur, maar men moet tegelijkertijd wel aan de moderne vereisten van het afleggen van verantwoording voldoen. En het is belangrijk dat wordt gewerkt aan onderling vertrouwen.”

Het boek is gepresenteerd tijdens de officiële opening van het nieuwe gebouw van de VVAA op woensdag 24 januari.