Structurele betrokkenheid belanghebbenden leidt tot meer impact van wetsevaluaties in beleid en praktijk

Evaluaties van bestaande zorgwetten kunnen impact hebben op de wet en op de praktijk. Om dit daadwerkelijk teweeg te brengen, dient al vroegtijdig over de mogelijke impact van de wetsevaluatie nagedacht te worden. Impact ontstaat namelijk niet alleen na de evaluatie, maar ook tijdens het evaluatieproces. Door belanghebbenden te betrekken vanaf de start van een wetsevaluatie, bijvoorbeeld door hen mee te laten denken over knelpunten van de wet in de praktijk, stijgt de relevantie voor alle partijen: van de wetgever tot aan de praktijk. Dit blijkt uit onderzoek van Linda Knap uitgevoerd bij onderzoeksinstituut Nivel. Zij promoveerde op 28 maart 2025 aan Tilburg University op dit onderwerp.

Ex-post wetsevaluaties beoordelen in hoeverre zorgwetten effectief zijn in de praktijk. Dit soort evaluaties worden uitgevoerd nadat een wet van kracht is. Dit kan vlak na de invoering zijn, maar ook na een vaste periode van vijf jaar op basis van een evaluatieclausule in de wet. Ze zijn een krachtig instrument voor wetgevers en beleidsmakers om de kwaliteit van gezondheidswetgeving in kaart te brengen en te verbeteren waar nodig. Maar wat gebeurt er eigenlijk met de uitkomsten van een wetsevaluatie en hoe zorg je ervoor dat de uitkomsten uit zo’n evaluatie daadwerkelijk invloed hebben? Om die vraag te beantwoorden, is er in dit onderzoek gekeken naar de impact en optimalisatie van ex-post wetsevaluaties in de zorg.

Wetsevaluaties dragen niet alleen bij aan betere zorgwetgeving, maar ook aan betere uitvoering van zorgwetten in de praktijk

Onderzoek toont aan dat evaluaties van bestaande wetten op verschillende manieren impact kunnen hebben. Ze kunnen helpen om wetsteksten te verbeteren, beleid aan te scherpen en politieke besluiten te onderbouwen. Deze wetsevaluaties kunnen daarnaast ook invloed hebben op de (zorg)praktijk. Bijvoorbeeld binnen zorginstellingen zoals ziekenhuizen door richtlijnen aan te passen die beter aansluiten op de wet, om zo beter uitvoering te geven aan wettelijke bepalingen. In hoeverre dit gebeurt, hangt af van verschillende factoren, zoals  de (politieke) context van de wet, hoe goed belanghebbenden betrokken zijn, en de manier waarop evaluaties worden uitgevoerd.

Een wetsevaluatie biedt inzicht in hoe een wet in de praktijk functioneert. Wanneer knelpunten worden vastgesteld, doen evaluatieonderzoekers aanbevelingen om deze te verhelpen. Op deze manier kan een wetsevaluatie de kloof tussen wet en praktijk overbruggen, mits de evaluatie daadwerkelijk impact heeft

Linda Knap

Promovenda

Betrokkenheid van belanghebbenden en concrete aanbevelingen cruciaal voor impactvolle wetsevaluaties

Onderzoek toont aan dat de impact van een wetsevaluatie  niet pas na afronding van het evaluatieonderzoek ontstaat, maar dat dit al tijdens het evaluatieproces gebeurt. Inspelen op de timing, heldere en concrete aanbevelingen en structurele betrokkenheid van belanghebbenden blijken essentieel om te zorgen dat evaluaties daadwerkelijk leiden tot verbeteringen in wetgeving én praktijk. Voor maximale impact moeten evaluaties worden uitgevoerd op momenten dat beleidsmakers ruimte hebben voor verandering, specifieke en uitvoerbare aanbevelingen bevatten, en alle betrokkenen - van beleidsmakers tot zorgprofessionals - tijdig en structureel betrekken. Hier dient door evaluatieonderzoek al vroeg in het evaluatieproces over nagedacht te worden. Zo voorkom je dat waardevolle inzichten ongebruikt blijven.

Over het onderzoek

Dit promotieonderzoek is uitgevoerd bij het Nivel als onderdeel van een promotietraject aan Tilburg University. Het onderzoek omvatte een uitgebreide literatuurstudie, casestudies binnen de Nederlandse gezondheidszorg en verdiepend onderzoek naar de implementatie van aanbevelingen uit de evaluatie van de Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg (Wkkgz). Het onderzoek werd gefinancierd door ZonMw.