Voorzitter Raad van Bestuur; projectleider Patiëntveiligheid; hoogleraar 'Patiëntveiligheid', Vrije Universiteit / Amsterdam UMC
Publicatie
Publicatie datum
Kwaliteitssystemen in zorginstellingen: de stand van zaken in 2000.
Sluijs, E.M., Wagner, C. Kwaliteitssystemen in zorginstellingen: de stand van zaken in 2000. Utrecht: NIVEL, 2000. 113 p.
Download de PDF
In mei 2000 is weer een - druk bezochte - landelijke kwaliteitsconferentie gehouden. Op deze vierde zogenoemde Leidschendamconferentie hebben zorgvragers, zorgaanbieders en zorgverzekeraars nieuwe afspraken gemaakt over het toekomstige kwaliteitsbeleid. Ter voorbereiding van deze conferentie heeft het Nivel een grootschalig onderzoek uitgevoerd naar de kwaliteitssystemen die inmiddels door zorginstellingen en door beroepsgroepen zijn ontwikkeld.
Kwaliteitssystemen in zorginstellingen
Aan het onderzoek naar kwaliteitssystemen in zorginstellingen hebben in totaal 1142 zorginstellingen meegewerkt. Het was in feite een vervolgmeting omdat in 1995 een vergelijkbaar onderzoek was verricht. Door de vergelijking tussen 1995 en 2000 kon worden onderzocht welke vooruitgang de instellingen hadden geboekt met de ontwikkeling van hun kwaliteitssysteem. Kwaliteitssystemen zijn wettelijk verplicht sinds de invoering van de Kwaliteitswet Zorginstellingen in 1996.
Uit het onderzoek blijkt dat ruim tweederde van de instellingen vooruitgang - en vaak aanzienlijke vooruitgang - met de ontwikkeling van het kwaliteitssysteem hadden geboekt. Vergeleken met 1995 hebben bijvoorbeeld tweemaal zoveel instellingen een expliciet kwaliteitsbeleid ontwikkeld en kwaliteitswerkplannen opgesteld. Ook is er een toename te zien van protocollering en van het aantal richtlijnen en procedures in de instellingen. In zijn algemeenheid is de afgelopen vijf jaar een accent gelegd op de beheersmatige aspecten van het kwaliteitssysteem, hetgeen een gevaar van bureaucratisering met zich meebrengt. Instellingen die ver gevorderd zijn met de ontwikkeling van een kwaliteitssysteem trachten bureaucratisering te vermijden door overbodige procedures - die niet bijdragen aan de kwaliteit - af te schaffen.
Vooruitgang is ook geboekt ten aanzien van deelsystemen c.q. feedbacksystemen die de instellingen hanteren voor de cyclische bewaking en verbetering van de kwaliteit. Bijvoorbeeld via de management informatie-systemen of via het houden van interne audits om te zien of de regels goed werken of moeten worden bijgesteld. Dat in dit opzicht de ideale situatie nog niet is bereikt blijkt uit twee bevindingen. Ten eerste is eenderde tot de helft van de respondenten van mening dat de - in het kader van kwaliteitszorg verzamelde - informatie onvoldoende voor bijsturing wordt gebruikt. Concreet betekent dit dat informatie uit bijvoorbeeld meningspeilingen, toetsing of de klachtenregistratie onvoldoende wordt benut om verbeteringen aan te brengen. Ten tweede blijkt dat er nog weinig zorginhoudelijke indicatoren worden gemeten om de resultaten van de zorg c.q. de outcome voor de patiënt - te meten. Wel is op de Leidschendamconferentie afgesproken dat dergelijke indicatoren nodig zijn om de kwaliteit van zorg te kunnen monitoren.
Er zijn nog relatief weinig instellingen die melden dat het kwaliteitssysteem heeft geleid tot aanzienlijke verbeteringen in de kwaliteit van zorg. Een interessante bevinding in dit opzicht is het feit dat instellingen die een samenhangend kwaliteitssysteem hebben ingevoerd ruim tweemaal zoveel effecten melden als instellingen die via projecten aan kwaliteit werken. Van de instellingen met een kwaliteitssysteem meldt ruim de helft dat zowel de zorgprocessen als de uitkomsten van de zorg zijn verbeterd. Blijkbaar is er een omslagpunt in de effectiviteit van een kwaliteitssysteem wanneer van een ad hoc benadering wordt overgeschakeld op een totaal systeem voor de gehele organisatie.
Een onverwachte bevinding was de achteruitgang in kwaliteitszorg die bij een deel van de instellingen werd geconstateerd. Bijna eenvijfde van de instellingen meldde in 2000 minder kwaliteitsactiviteiten dan in 1995. Het kan zijn dat werkdruk, personeelstekorten en wachtlijsten alle aandacht opeisen. Het kan ook zijn dat de bureaucratie die het ontwikkelen van een kwaliteitssysteem nu eenmaal met zich meebrengt in de ogen van een aantal respondenten niet opweegt tegen de effecten die daar tegenover staan. Om de oorzaken van de achteruitgang op te sporen is nader onderzoek nodig.
Mede op basis van de resultaten van het onderzoek werd op de Leidschendamconferentie in 2000 geconcludeerd dat inmiddels veel instrumenten en systemen voor kwaliteitszorg ontwikkeld zijn. Afgesproken werd daarom dat de komende vijf jaar prioriteit gegeven moet worden aan de implementatie van de ontwikkelde instrumenten en met name aan de cyclische toepassing ervan.
Kwaliteitssystemen in zorginstellingen
Aan het onderzoek naar kwaliteitssystemen in zorginstellingen hebben in totaal 1142 zorginstellingen meegewerkt. Het was in feite een vervolgmeting omdat in 1995 een vergelijkbaar onderzoek was verricht. Door de vergelijking tussen 1995 en 2000 kon worden onderzocht welke vooruitgang de instellingen hadden geboekt met de ontwikkeling van hun kwaliteitssysteem. Kwaliteitssystemen zijn wettelijk verplicht sinds de invoering van de Kwaliteitswet Zorginstellingen in 1996.
Uit het onderzoek blijkt dat ruim tweederde van de instellingen vooruitgang - en vaak aanzienlijke vooruitgang - met de ontwikkeling van het kwaliteitssysteem hadden geboekt. Vergeleken met 1995 hebben bijvoorbeeld tweemaal zoveel instellingen een expliciet kwaliteitsbeleid ontwikkeld en kwaliteitswerkplannen opgesteld. Ook is er een toename te zien van protocollering en van het aantal richtlijnen en procedures in de instellingen. In zijn algemeenheid is de afgelopen vijf jaar een accent gelegd op de beheersmatige aspecten van het kwaliteitssysteem, hetgeen een gevaar van bureaucratisering met zich meebrengt. Instellingen die ver gevorderd zijn met de ontwikkeling van een kwaliteitssysteem trachten bureaucratisering te vermijden door overbodige procedures - die niet bijdragen aan de kwaliteit - af te schaffen.
Vooruitgang is ook geboekt ten aanzien van deelsystemen c.q. feedbacksystemen die de instellingen hanteren voor de cyclische bewaking en verbetering van de kwaliteit. Bijvoorbeeld via de management informatie-systemen of via het houden van interne audits om te zien of de regels goed werken of moeten worden bijgesteld. Dat in dit opzicht de ideale situatie nog niet is bereikt blijkt uit twee bevindingen. Ten eerste is eenderde tot de helft van de respondenten van mening dat de - in het kader van kwaliteitszorg verzamelde - informatie onvoldoende voor bijsturing wordt gebruikt. Concreet betekent dit dat informatie uit bijvoorbeeld meningspeilingen, toetsing of de klachtenregistratie onvoldoende wordt benut om verbeteringen aan te brengen. Ten tweede blijkt dat er nog weinig zorginhoudelijke indicatoren worden gemeten om de resultaten van de zorg c.q. de outcome voor de patiënt - te meten. Wel is op de Leidschendamconferentie afgesproken dat dergelijke indicatoren nodig zijn om de kwaliteit van zorg te kunnen monitoren.
Er zijn nog relatief weinig instellingen die melden dat het kwaliteitssysteem heeft geleid tot aanzienlijke verbeteringen in de kwaliteit van zorg. Een interessante bevinding in dit opzicht is het feit dat instellingen die een samenhangend kwaliteitssysteem hebben ingevoerd ruim tweemaal zoveel effecten melden als instellingen die via projecten aan kwaliteit werken. Van de instellingen met een kwaliteitssysteem meldt ruim de helft dat zowel de zorgprocessen als de uitkomsten van de zorg zijn verbeterd. Blijkbaar is er een omslagpunt in de effectiviteit van een kwaliteitssysteem wanneer van een ad hoc benadering wordt overgeschakeld op een totaal systeem voor de gehele organisatie.
Een onverwachte bevinding was de achteruitgang in kwaliteitszorg die bij een deel van de instellingen werd geconstateerd. Bijna eenvijfde van de instellingen meldde in 2000 minder kwaliteitsactiviteiten dan in 1995. Het kan zijn dat werkdruk, personeelstekorten en wachtlijsten alle aandacht opeisen. Het kan ook zijn dat de bureaucratie die het ontwikkelen van een kwaliteitssysteem nu eenmaal met zich meebrengt in de ogen van een aantal respondenten niet opweegt tegen de effecten die daar tegenover staan. Om de oorzaken van de achteruitgang op te sporen is nader onderzoek nodig.
Mede op basis van de resultaten van het onderzoek werd op de Leidschendamconferentie in 2000 geconcludeerd dat inmiddels veel instrumenten en systemen voor kwaliteitszorg ontwikkeld zijn. Afgesproken werd daarom dat de komende vijf jaar prioriteit gegeven moet worden aan de implementatie van de ontwikkelde instrumenten en met name aan de cyclische toepassing ervan.